Mộc góc tại hang Pác Pa.

Trở về từ chuyến hành trình khám phá thác Suối Boong, chúng tôi tiếp tục theo sự chỉ dẫn của anh Vì Văn Đức, quay lại thung lũng bản Thín, lội qua suối Boong, rồi leo lên ngọn núi bên kia suối. Con đường rừng nhiều người qua lại đã thành lối mòn dẫn lên cửa hang mà người dân vẫn gọi là hang Pác Pa, nghĩa là “miệng cá”. Gọi như vậy, bởi từ đây có nhiều mạch nước ngầm chảy ra suối Boong, là nơi sinh sống của nhiều loài cá. Miệng hang khá nhỏ, chỉ từng người đi vào được bên trong. Lòng hang sâu, lạnh và tối. Chúng tôi người thì thắp nến, người dùng đèn pin mới đủ soi rõ lối đi trong hang. Người dân địa phương còn gọi đây là hang khô, sâu khoảng 1km, chỗ rộng nhất gần 20m, có chỗ hẹp chỉ đủ một người lách qua, trần hang có chỗ cao hơn 20m. Trong lòng hang là hệ thống nhũ đá với đủ các hình thù kỳ dị, hình tượng phật, bàn tay, hình con vật cùng các nhũ đá thạch anh lóng lánh ánh bạc. Càng vào sâu càng khám phá được nhiều điều thú vị, các nhũ đá từ trần hang rủ xuống đẹp như những chùm đèn pha lê phản chiếu ánh đèn sáng óng ánh. Đi gần đến đoạn cuối, tiếng thác đổ dội vào lòng hang nghe rất gần nhưng từ đây không có lối ra ngoài.

Cách hang Pác Pa chừng 1 km là hang Hằng, người dân địa phương vẫn thường gọi là hang ướt. Cửa hang sát ngay khu trồng trọt của bà con, nhưng để vào sâu bên trong hang là việc không dễ dàng bởi nước trong hang có chỗ sâu hơn 1m. Cũng từng có người đi đến tận cuối cùng và áng chừng hang sâu hơn 1km, rất ít người đến, nên hang ướt còn giữ được vẻ nguyên sơ. Cũng là hệ thống nhũ đá, các vách ngăn, những hình thù kỳ thú được kiến tạo qua thời gian hình thành nên một kiệt tác thiên nhiên khá đẹp giữa lòng núi đá.

Cũng tại bản Thín còn có một hang khác gọi là hang Pha Vển. Theo như lời ông Hà Văn Thành, 76 tuổi, bản Nà An kể lại, tại cửa hang này trước kia từng có một hòn đá lớn, có khắc chữ nho với nội dung thông báo rằng nơi này có chôn một thanh kiếm, trong lòng hang còn cất giữ một bộ quan tài. Tin đồn về kho báu cất dấu ở quanh khu vực hang Pha Vển khiến nhiều người dân địa phương đến đây đập phá, quan tài và hòn đá khắc chữ nay đã không còn, thỉnh thoảng có người chỉ nhặt được những mảnh đá vỡ còn nguyên nét chữ. Ông Thành cho biết thêm: Ngoài bản Thín, các nơi khác của Xuân Nha cũng có nhiều hang lớn nhỏ: có hang ở bản Nà An, sâu khoảng 20m, kéo dài 40m, cao 7-8m, từng là nơi đặt trường học của xã trong những năm kháng chiến nên gọi là hang Học. Hang Thăm ở bản Tưn, hang Tát Sút ở bản Mường An có độ sâu vài chục mét, là khu vực trú ngụ của loài dơi...

Ông Hà Tiến Đạt, Bí thư Đảng ủy xã Xuân Nha cho biết: Những khu vực có thác và hang động tại Xuân Nha là rừng đầu nguồn, nên xã đã có các quy định về bảo vệ rừng, giữ gìn cảnh quan thiên nhiên và tuyên truyền đến cán bộ, người dân trong xã để vừa giữ rừng vừa phục vụ du lịch. Các địa điểm như: thác Suối Boong, hang Hằng, hang Pác Pa đã được quy hoạch làm điểm du lịch của huyện. Bản Thín đã được quy hoạch là bản du lịch cộng đồng; hiện tại, có 10 hộ đã được hướng dẫn mở các dịch vụ phục vụ du khách khi đến tham quan Xuân Nha.

Với hệ thống các dãy núi đá, các khu rừng đầu nguồn cùng với Khu Bảo tồn thiên nhiên Xuân Nha nằm liền kề. Đặc biệt, các hang động mang vẻ đẹp nguyên sơ, là tiềm năng cần được đầu tư, khai thác để Xuân Nha được nhiều du khách trong và ngoài nước về trải nghiệm, khám phá, phát triển du lịch địa phương.